İşlevsel Besinler

Günümüzde, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ve hastalıklardan korunmada, besinlerin önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Gelişmiş ülkelerde, bu bilgiler doğrultusunda oluşturulan bireye ve topluma yönelik beslenme projeleri vardır. Sağlık harcamalarını azaltmak, yaşam kalitesini ve iş gücünü artırmak amacıyla geleneksel besinlerin ve toplumsal alışkanlıkların doğrultusunda besinleri işlemiş, değiştirmiş ve geliştirmişlerdir. Son yıllarda sıklıkla kullanılan “işlevsel besin” terimi, bu çalışmaların sonunda ortaya çıkan bir konudur. Daha fazla bilgi için tıklayınız.

İşlevsel Besin nedir?

Besinlerin temel amacı vücut için gerekli olan besin öğelerini, damak tadını ve doygunluğu sağlamaktır. Her besinin vücutta belirli bir görevi ve işlevi vardır. Beslenmemizin sağlıklı olması için bütün besin öğelerini gerekli miktarlarda ve doğru yöntemlerle tüketmeliyiz. Öte yandan, yemek hazırlama tekniklerimiz, besin öğelerinin azalmasına veya artmasına neden olabilir. Besinlerimizden en üst düzeyde yararlanabilmemiz için üretme, hazırlama ve pişirme tekniğimiz ile tüketim miktarımız, çeşidimiz ve biçimimize çok özen göstermeliyiz.

Genel olarak sağlıklı yaşamak ve özellikle yaşamımız içindeki farklı dönemlerde değişen fizyolojik gereksinmelerimizi karşılamak üzere bilinçle oluşturulmuş bir beslenme rejimi uygulamamız gereklidir. Farklı dönemlerdeki bu gereksinmeleri karşılamak üzere tükettiğimiz besinleri “işlevsel besin” olarak adlandırmaktayız. Bebeklik, ergenlik, gebelik, hastalık ve yaşlılık dönemlerinde organizmamızın gerek duyduğu veya yeterli miktarda yerine konduğunda yarar sağladığımız besin öğelerini bilmemiz, yerinde ve yeterli miktarda tüketmemiz sağlığımızı koruyacak, bizi mutlu ve uzun ömürlü yapacaktır.

Bu yönüyle işlevsel besinler, içerdikleri besin öğeleri yoluyla sağlığımızın korunması ve gelişmesine katkı sağlarken hastalık riskini de azaltmaktadır. İşlevsel besini bir ilaç olarak da görmemek gerekir. İlaç, hastalığın tanısı, tedavisi ve önlenmesi sürecinde etkilidir. İşlevsel besin ise, diyetin bir bölümünü oluşturduğunda, yararlı etkiler gösterir, uzun vadede sağlığı korur ve geliştirir. İşlevsel besinler hap şeklinde yutulan öğeler değildir. Bir besinin işlevsel besin olarak kabul edilmesi için aşağıdaki özelliklerden birini ya da birkaçını taşımalıdır.

İşlevsel Besinlerin Özellikleri

Antioksidan özelliği Vücudumuzda serbest halde dolaşan ve kanser riskini artıran oksijen radikallerinin etkisini baskılayarak kansere ve yaşlanaya karşı korunmayı sağlar.
Gastrointestinal sisteme katkı özelliği Barsağın normal florasını korur ve sağlıklı yapısının devamını sağlar. Sindirim sisteminin hormon aktivitelerini düzenleyerek sindirimi kolaylaştırır, besinlerin emilimini iyileştirerek vücuttaki kullanımlarını arttırır. Atık ve toksik maddelerin bağırsaktan geçişini hızlandırarak atılımını sağlar. Bu maddelerin kolon ile temasını azaltır ve geçiş süresini kısaltır. Bu yönüyle antikanserojen etki sağlar. Barsak hareketlerini artırarak kabızlığı önler.
Metabolizmaya katkı özelliği Vücudumuza enerji kaynağı ve doku yapımı için aldığımız karbonhidrat, protein ve yağ gibi besin öğelerinin metabolizmasında ve hormonal dengede yararlı etkileri vardır.
Detoksifikasyon özelliği Bitkisel kaynaklı bazı besin öğeleri ile besin niteliği taşımayan tat verici bazı doğal maddeler, kanser önleyici özelliğe sahiptir. Ayrıca çevre kökenli bazı toksik maddeleri etkisiz hale getirir.
Büyüme ve gelişmeye katkı özelliği Sağlıklı fetal gelişmede, gebe ve emzikli annede süt üretiminde, bilişsel ve fiziksel performansın artırılmasında işlevsel besinler etkin bir role sahiptir.

İşlevsel Besinler Nelerdir?

Sebzeler (yeşil yapraklı sebzeler, domates, brokoli, havuç, lahana, pancar)

Meyvalar (turunçgiller, siyah üzüm, kayısı, böğürtlen, ahududu, kızılcık)
Sebzeler ve meyvalar, kan yağlarını düşürür, vücuttaki serbest oksijenleri radikallerini etkisizleştirerek kanser riskini azaltır, hücre yaşlanmasını yavaşlatır.

Özel tat veren sebzeler (sarımsak, soğan, pırasa, turpgiller)
Toksik öğeleri etkisizleştirir ve vücuttan atılımlarını hızlandırırlar. Bağışıklık sistemimizi güçlendirirler.

Hububat ve yemişler (soya fasulyesi, diğer kurubaklagiller, ceviz, fındık, badem, fıstık)
Kan lipidlerini düşürürler, toksik öğeleri etkisizleştirirler, barsak hareketlerini düzenleyerek kabızlığı önlerler. Kolon kanserinden korurlar. Kan şekerinin yükselmesini denetlerler.

Yeşil çay, ginseng
Kanserojen maddeleri, toksik atıkları ve zararlı mikroorganizmaları etkisizleştirirler.

Yoğurt
İshal ve diğer barsak hastalıklarını iyileştirir, sindirim sisteminde kanser riskini azaltır.

Az yağlı süt ve süt ürünleri
Osteoporoz riskini azaltır, kan lipidlerini yükselmesini önlerler.

Uz.Dyt. Güzin Tümer
Prof.Dr. Zafer Malazgirt