Fajların Çoğalması
Fajların çoğalması elektron mikroskobik gözlem ve biyokimyasal deneyler yardımı ile açıklanır. Fajların çoğalması çeşitli fazlara ayrılır:
a) Adsorbsiyon: Bir bakterinin çeperi fajlar için özel yapışma noktalarına sahiptir. Eğer bir faj, bakterinin üst yüzeyi ile temas ederse orada bağlanır. Bu olaya adsorpsiyon adı verilir. Bu, fajın uç plakası ile yapışma noktasının birbirine uyması halinde gerçekleşir. Virüslerin belli bir konukçuya özelleşmiş olmaları, yapışma noktaları ile ilgilidir. Fajlar buradan kendileri için uygun olan konukçuyu kolayca tanırlar.
b) Enjeksiyon: Fajların bakterilere yapışmasını DNA’nın içeri girmesi izler. Bu durum kontraktil kuyruk kılıfının daralması ile gerçekleşir. Böylece boş olan kuyruk ekseni bakteriye girer ve bir faj DNA’sı bakteride bağlanır. Bu olaya enjeksiyon denir. 50 mikrometre uzunluğundaki DNA ipliğinin bir dakika içinde bakterinin içine girdiği gerçek mekanizmanın nasıl olduğu hala açıklanamamıştır.
c) Latens (Dinlenme) Fazı: DNA fajlarımn bakterinin içine girmesinden sonra, uzun bir süre başka fajın bakteride olmadığı tesbit edildi. Bakterinin biyosentez mekanizması faj çoğalmasının hizmetine girer ve aynı anda bakteri kromozomu yıkılır. Bu değişim için gerekli olan bilgi fajın DNA’sında kodlanmıştır.
Enfekte olan bakteri önce belli faj enzimleri üretir, daha sonra da faj DNA’sı çoğalır. Bunun akabinde de fajların dolgu proteinleri sentez edilir. Latens fazının sonuna doğru, bakterinin çeperini çözebilen bir enzim olan Lizozimin sentezine başlanır.
d) Olgunlaşma fajı DNA’sı, kafa, kuyruk ekseni ve son plaka gibi faj örtüsünün kısımları, bakteride tek tek sentez edilir. Fajların olgunlaşmasında bu parçalar hep birlikte birikir. Bu arada önce DNA, faj kafasına girer, akabinde de kuyruk kısımları birikir.
e) Serbest Bırakma: Faj lizoziminin etkisi ile bakterinin çeperi yumuşatılır. Bundan sonra bakteri patlar ve olgun fajlar serbest bırakılır. Bunlar tekrar yeni bakterilere girebilir.
Fajın bu çoğalma olayı konukçunun çözülmesi (lizis) ile son bulur. Bu yüzden burada fajın çoğalmasının litik çevriminden söz edilir. Bunun yanında enfeksiyondan sonra DNA fajının bakteri kromozomuna yerleştiği fajlar da bilinir. Fajın çoğalması konukçunun denetimindedir. Ama faj DNA’sı, bakteri genlerininkine benzer bir şekilde aktarılır. Bakteriye yerleşen DNA PROFAJ diye de adlandırılır. Bu faj üretme özelliğini devam ettirir. Böylece burada LİZOGEN ÇEVRİM’den söz edilir. Bazen profaj, bakteri kromozomundan serbest bırakılır. Bu 100-100 OOO’de bir defa meydana gelir. Bundan sonra da LİTİK FAJ ÇOĞALMASI devreye girer
Litik fajların yoğunluğu tesbit edilebilir. Seyreltilmiş örnek sıvısı konukçu bakteri kültürüne verilerek ekim yapılır. Meydana gelen bakteri örtüsünde, çoğalan fajlar sayesinde PLAKA adı verilen delikler oluşur. Plaka eklenen örnekteki faja eşdeğerdir. Böylece deliklerin sayısı belirlenerek, buradan fajın yoğunluğunu tesbit etmek mümkün olur.
