Hayvansal gıda maddeleri denilince:
– Etler ve sakadatlar,
– Balıklar,
– Av ve kümes hayvanları,
– Süt ve mamülleri,
– Yumurta anlaşılır.
Bu hayvansal gıda maddeleri, hayvansal protein kaynağımızdır. Bunların proteini 1. sınıf yani en yararlı ve her gün yaş, kilo ve sağlık durumuna göre belirli miktarlarda mutlaka alınmaları gerekli temel gıda maddelerimizdendir. Bilhassa hamile ve emzikli kadınlar, bebekler, çocuklar, hastalar ve hastalıktan yeni kurtulmuş kişiler, mutlaka bu hayvansal proteinlerden almaya mecburdurlar. Aksi halde bebeklerin ve çocukların bedenen ve zihnen büyümeleri; hastaların kendilerini toparlaması imkanı olmaz.
Aşağıda çeşitli hayvan etlerinin sağlığımız yönünden durumları bildirilmiştir. Diğer tüm yiyecekler, birbirine yakınlık derecelerine göre toplu gruplar halinde verilerek, o gruptan birinin yenmesi mahzurlu ise, onun yerine neyin yenilebileceği gösterilmeye çalışılmıştır.
Piliç – Tavuk
Son yıllarda piliç eti çok yenir olmuştur. Piliçte yağ olmadığı için hazımları kolaydır.
Nekahat devresinde olanlara ve hazımsızlık çekenlere piliç tavsiye edilir.
Yenilecek piliçler, mümkün mertebe tabii yemlerle beslenmiş olmalı. Kır hayvanları tercih olunur. Yağsız olmalıdır.
İlaç fabrikası artıkları veya bayatlamış et, balık vb. Hayvani artıkları yedirilen piliçlerin etleri zararlıdır. Bilhassa kalp ve damar hastalıkları olanlara çok zarar verir. Allerjisi olanlara çok dokunur.
Alınacak piliç 1 kg.’dan ağır olmalıdır. Tavuklar 1,5 -2 yıldan fazla yaşlı olmamalıdır. Yaşlı tavukların hazmı çok zor olur.
Tavuklar fırında kızartılırken üzerine tereyağı değil, sıvı bitkisel yağ sürülmelidir. Tereyağ ayrışır ve sağlığa zararlı olur. Ayrıca kızarmış tavuğun derisi de yenmemelidir.
Kaz
Kaz eti genellikle yağlıdır. Bu sebeple hazmı zordur. Yağında kolesterol fazladır.
Kaz, suda haşlanarak yağından arınmak suretiyle, az miktarda yenilebilir.
Damar sertliği, kolesterol, kalp rahatsızlığı ve hazımsızlık çekenler, bunu yememelidir.
Ördek
Beslenme koşulları dolayısıyla ördek eti damar sertliği kolesterol ve diğer hastalıkları olanlara, çocuklara ve ihtiyarlara tavsiye edilmez.
Yağlıdır, hazmı zordur.
Sağlıklı kişiler ara sıra az miktarda yiyebilir.
Hindi
Hazmı kolaydır; hasta -sağlam herkese tavsiye olunur. Piliç eti vasıflarındandır.
Kesilecek hindiler, 6 -8 aylıktan daha yaşlı olmamalıdır. 1 yıldan yaşlı hindilerin hazmı çok zor olur.
Kuzu, Oğlak
6 haftalıktan daha küçük süt kuzularının etleri çok zararlıdır. Damar sertliği, kolesterol, tansiyon, kalp böbrek vb. Rahatsızlığı olanlara şiddetle yasaktır. Romatizma ve damar hastalığında çok zarar verir.
Süt kuzusu eti çabuk bozulur; buzdolabında da olsa 2 günden sonra bayat sayılır.
4 aylıktan sonra tamamen otla beslenen kuzu etleri sağlıklı kişilerce yenilebilir.
Koyun
Yağsız olmak şartıyla iyi etlerdendir, en kaliteli et diyebiliriz. Erkek Koyun olması tercih edilmelidir. Koyun eti pişirilmeden önce, imkan nispetinde üstündeki ve içindeki yağları alınmalıdır. Yağın hazmı çok zordur.
Çok yaşlı koyunlar yenilmemelidir.
Dana, Sığır
Sığır eti kart olmamak koşuluyla (en fazla 2 yaşında olmalıdır), iyi etlerdendir.
Besleyici ve çeşitli vitaminlerce zengindir. Koyun etine nazaran bu daha kolay sindirilir.
İnek eti liflidir ve sığır eti kadar iyi değildir. Tavsiye etmiyoruz.
Sığır eti de keza yağsız olmalıdır. Yağının hazmı zordur.
ihtiyaçtan fazla yenilmemelidir. Karaciğer ve böbrekleri yorar.
2 aylıktan daha küçük buzağıların eti sağlığa zararlıdır.
Daha sonraki yaşlarda kesilenler dana eti sayılır ve sığır etine tercih olunur.
Tavşan
Ev tavşanı az yağlı ve hazmı kolaydır.
Yağ ve yağlı salça ilave etmeden yenirse, faydalı bir etdir.
Zayıflamak isteyenlere, et olarak bu tavsiye edilir. Kalori değeri azdır.
8-10 aylık tavşan eti en iyisidir. Daha tazesi veya kartı iyi olmaz.
Av Etleri
Dağ tavşanı ve çeşitli kuşlar, uygun mevsimde avlanır. Bunlar bayatlamadan yenilmelidir.
Av hayvanları yağsızdır. Ayrıca protein miktarı fazladır, bu sebeple faydalıdır.
Tabii olarak beslendiklerinden etleri hoş ve lezzetli olur.
Av hayvanlarının ekserisi yorgundur. Bu nedenle, çeşitli yorgunluk maddeleri etlerinde kalır. Kalp, damar hastalığı veya benzeri ağır hastalar bunları yememelidir.
Balıklar
Balık çeşitleri çoktur. Protein değeri diğer etler ayarındadır.
Balıklar, diğer etlerden daha fazla fosfor ve iyot ihtiva ederler.
Balık etlerinde bol B1, B2 ve PP vitaminleri bulunur.
Balık yağlarında da A ve D vitaminleri vardır. Gelişmesi yavaş çocuklara çok fayda verir.
Balık yağsız ve taze olmak şartıyla çocuklara, gençlere, hazım zorluğu çekenlere, ihtiyarlara iyi, hafif bir gıdadır.
Mide, barsak ve karaciğeri hassas olanlar, yağsız balıkları tercih etmeli ve ara sıra az miktarda yemelidirler.
Balıklar, çabuk bayatlar ve içerisinde zararlı maddeler teşekkül eder. Böylece hazım yollarında bozulmalara sebep olur.
Yakalanan balıklar sıcakta ve açıkta uzun süre kalmamalıdır. Çabuk bozulur.
Kabuklu Deniz Ürünleri
Fazla olmamak şartıyla ve taze olarak yenirse, çok değerlidirler.
Bol protein, fosfor, kalsiyum ve diğer maddelere havidir. Bol demirli olduklarından kansızlara çok yararlıdır.
Deniz ürünleri bazı kimselerin hazım yollarında bozulmalara ve ciltte kurdeşene neden olabilir.
İstakoz: Hazmı ağırdır. Besleyicidir. Çok faydalı nadir maddelere havidir.
İstiridye: Hazmı kolaydır ve iştah açar. Bu sebeple yemek öncesi yenir. Bol A,B,D vitaminleri vardır. İyot, bakır, demir de vardır. Çiğ yendiğinden hazmı kolay ve faydası fazladır. Bazı kirli sulu yerlerden alınan istiridyeler, şahısların hazım yollarında hastalıklara (tifo, paratifo) sebep olur. Zehirlenmeleri önlemek için bol limon ve beyaz şarapla yenilmelidir.
Midye: Bu, istiridye kadar değerli değildir. Çiğ yenmez. Midye, sadece kışın yenilmeli ve uzun süre suda haşlanmalıdır. Midye, hazım yolları rahatsız olanlara, yorgun ve yaşlı kimselere ve çocuklara verilmemelidir.
SAKATATLAR
Sığır, koyun ve benzeri hayvanların ciğer, kelle, işkembe vs. organlarına denir. Şimdi bunları ayrı ayrı görelim:
Paça : Bunlar yağlı ve hazmı zordur. Fazla üre ve kolesterol verirler. Bol sarımsak ve limon sıkarak zararları azaltılabilir.
Karaciğer :Çok faydalıdır. Bol demir, fosfor ve çeşitli vitaminlere havidir. Kansızlıkta çok fayda verir. Bilhassa çocuklara, nekahat devresinde olanlara, bedeni ve ruhi yorgunluk geçirenlere çok fayda verir. Sporcular ve öğrenciler için de çok faydalıdır. En iyisi dana ciğeridir. Tadı ve kokusu hoştur. Şeker hastalarına karaciğer yasaktır. Haftada 1 defa kişi başına 100 g yenilmelidir. Etler gibi ciğer de taze olmalı ve uzun süre bekletilmemelidir.
Beyin : Bol fosfor ihtiva eder, çocuklara çok faydalıdır. Suda haşlanıp, üzerine bol zeytinyağı ve limon sıkılmalıdır. · En kolay koyun ve dana beyni sindirilir. Sığır beyninin hazmı biraz zordur. Beyinde kolesterol fazla olup damar ve kalp hastalarına yasaktır. Beyin çok taze olmalıdır ve bir defada 50 g’dan fazla yenilmemelidir.
Yürek : Kalp adaleleri B vitaminlerince zengindir. Yalnız serttir ve hazmı zordur. Ara sıra az miktarda yenilebilir. En iyi yürek koyun ve dana yüreğidir.
Dil: Dilde de iyi bir gıdadır. Özellikle koyun-kuzu dili faydalı ve hazmı kolaydır.